Przeszłość
Grudzień 2024:
prof. Zbigniew Pilarczyk (Wydział Historii UAM)
"Od grodu do twierdzy. Dzieje fortyfikacji poznańskich"
Zapraszamy na kolejny wykład z cyklu:
„Uniwersyteckie wykłady na Zamku. Przeszłość”
10 grudnia (wtorek), godz. 18.00, Sala pod Zegarem
Wykład
„Od grodu do twierdzy. Dzieje fortyfikacji poznańskich”
wygłosi prof. UAM dr hab. Zbigniew Pilarczyk
z Wydziału Historii
Widomym znakiem militarnego znaczenia miasta były fortyfikacje. Tam, gdzie decydowały się losy regionu czy państwa – w miejscach strategicznych wznoszono konstrukcje obronne. Przykładem tego typu działań jest chociażby gród na Ostrowie Tumskim. W momencie lokacji miasta Poznania w 1253 roku pojawiły się urządzenia obronne. Do końca XVI wieku Poznań, zaraz po Krakowie, był najlepiej bronionym polskim miastem.
Także później pozostawał ważnym punktem strategicznym, jednak liczne plany rozbudowy systemu obronnego z okresu XVI–XVIII wieku pozostały niezrealizowane. I tak Poznań tego czasu nazwać można „papierową twierdzą”. Dopiero w XIX wieku władze pruskie podjęły decyzję o zbudowaniu w Poznaniu nowoczesnej twierdzy poligonalnej. Rozwój techniki wojennej zmusił władze polityczne i wojskowe Niemiec do częściowej likwidacji poprzedniej i budowę w II poł. XIX wieku nowej twierdzy – fortowej.
Jej liczne ślady pozostały w krajobrazie miasta Poznania do dnia dzisiejszego. Najnowsze badania archeologiczne i z zakresu historii wojskowości wiele zagadnień ukazują w zupełnie nowym świetle.
Zbigniew Pilarczyk – historyk wojskowości. Emerytowany profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2006 – 2017 roku kierownik Zakładu Historii Wojskowej Instytutu Historii UAM. W latach 2002-2008 prodziekan Wydziału Historycznego UAM, w latach 2008-2016 prorektor UAM. Zainteresowania naukowe: historia fortyfikacji, historia historiografii wojskowej, historia harcerstwa. Wypromował 12 doktorów i 250 magistrów historii. Autor publikacji dotyczących historii fortyfikacji polskich ze specjalnym uwzględnieniem Poznania. Przewodniczący Rady Programowej Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości w Poznaniu, członek Rady Programowej Muzeum Harcerstwa w Warszawie. Redaktor naczelny serii „Poznańskie Zeszyty Fortyfikacyjne”. Popularyzator nauki. Instruktor Związku Harcerstwa Polskiego.
Listopad 2024:
prof. dr hab. Ewa Domańska (z Wydziału Historii UAM) "Współczesne pochówki: tradycja, praktyki, perspektywy"
5 listopada (wtorek) godz. 18:00 (Sala pod Zegarem),
zapraszamy do CK Zamek
na wykład pt.
„Współczesne pochówki: tradycja, praktyki, perspektywy”
prof. dr hab. Ewy Domańskiej
(Wydział Historii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu).
Tematem wykładu są współczesne formy pochówków, które łączą tradycję z nowymi praktykami, odpowiadającymi na wyzwania dzisiejszego świata.
Badaczka zastanowi się, jak zmieniają się nasze podejścia do chowania zmarłych, wskazując na nowe, ekologiczne formy pochówków („zielone groby”), które zyskują na popularności. Doceniając i chroniąc historyczną funkcję cmentarzy jako miejsc spoczynku i kontemplacji, historyczka omówi ideę „cmentarza zrównoważonego”. Być może w kontekście urbanizacji, zmian klimatycznych, utraty bioróżnorodności i dbałości o środowisko warto rozważyć przekształcenie cmentarzy w „żywe nekropolie”, tj. enklawy zieleni integrujące potrzeby ludzkie i przyrodnicze. Wizja ta opiera się na idei cmentarzy jako elementu zielonej infrastruktury miasta, która przynosi korzyści środowiskowe, ekonomiczne, i społeczne. Badaczka wskaże też na wagę tzw. „roślin funeralnych” oraz na działania na cmentarzach komunalnych (np. „Ekogrób – Cmentarz Komunalny w Częstochowie – przyjazny środowisku”), które promują znaczenie świadomości ekologicznej w indywidualnym planowaniu sposobu pochówku i form upamiętniania zmarłych.
Wykład ma na celu zachęcenie do refleksji nad rolą cmentarzy w przestrzeni miejskiej, do świadomego planowania aranżacji grobów bliskich, a także do rozważań nad przyszłością tych praktyk.
prof. dr hab. Ewa Domańska – profesor nauk humanistycznych na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, członkini Polskiej Akademii Nauk. Ekspertka w zakresie nowych trendów w badaniach historycznych, humanistyki ekologicznej oraz relacji między ludobójstwem a ekobójstwem. Badawczo zajmuje się także środowiskową historią martwego ciała i grobów, tworząc innowacyjne projekty „historii ratowniczej” i „nekrodziedzictwa”, które kładą nacisk na ochronę i zrównoważony rozwój cmentarzy w obliczu zmian klimatycznych, utraty bioróżnorodności i wymierania gatunków. Jest autorką wpływowych książek, w tym „Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała” (2017) oraz „Ekshumacje polityczne: teoria i praktyka” (red. z Alexandrą Staniewską, 2023).
Październik 2024:
prof. Katarzyna Marciniak (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM) „Od etnografii do antropologii międzygatunkowej
22 października (wtorek) o godz. 18.00
zapraszamy do CK Zamek na wykład
prof. Katarzyny Marciniak (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM)
pt. „Od etnografii do antropologii międzygatunkowej”.
Prof. UAM dr hab. Katarzyna Marciniak – etnolog, antropolog kultury. Pracownik Instytutu Antropologii i Etnologii UAM. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół zagadnień tradycyjnej kultury polskiej i jej przeobrażeń, polskiej sztuki nieprofesjonalnej, polskiej religijności maryjnej, transferu wiedzy między pokoleniami, animacji kulturowej a ostatnio się wokół relacji pomiędzy człowiekiem a istotami nie-ludzkimi, a konkretnie pochyla się nad przemocą kastracyjną dotykającą zwierząt domowych (ze szczególnym uwzględnieniem psów i kotów). Autorka książek Licheń i jego świat (1999) oraz Oblicza wielkopolskiego pielgrzymowania. Studium etnologiczne na przykładzie sanktuariów maryjnych (2010). Redaktor kilku prac zbiorowych oraz kilkudziesięciu artykułów.
Czerwiec 2024:
prof. dr hab. Józef Dobosz (Wydział Historii UAM),
„Od Galla do archeogenomiki. Poznańscy uczeni na tropach początków państwa i dynastii”
25 czerwca (wtorek) o godz. 18.00
zapraszamy do CK Zamek na wykład
Prof. Józefa Dobosza (Wydział Historii UAM)
pt. „Od Galla do archeogenomiki. Poznańscy uczeni na tropach początków państwa i dynastii”.
Początki państwowości polskiej (polańskiej, piastowskiej) giną w pomroce dziejów. Od dziesiątków lat wywołują spory, dyskusje, niekończące się pytania oraz wielobarwne hipotezy, domysły i spekulacje. Wynika to przede wszystkim ze szczupłości i niejednoznaczności podstawy źródłowej. Taki stan rzeczy stanowił przez lata impuls do kolejnych dociekań, interpretacji oraz poszukiwania nowych metod badawczych.
Wykład prezentować będzie próbę podsumowania ponad stuletnich dociekań poznańskich uczonych nad genezą polskiej państwowości. Kluczową rolę odgrywały tu przekazy pisane – przede wszystkim autorstwa Anonima zw. Gallem. Z czasem, wzrastać zaczęło znaczenie źródeł archeologicznych i ich interpretacji. U progu XXI wieku doszło do bardzo mocnego włączenia się w badania nad początkami Piastów i ich państwa nauk przyrodniczych – czym zajmuje się archeogenomika.
Organizatorzy: Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznański Park Naukowo-Technologiczny Fundacja UAM, Muzeum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Nagrania: Studio Filmowe UAM
prof. dr hab. Józef Dobosz (ur. 1959) ‒ historyk mediewista, profesor na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmuje się dziejami polskiego Kościoła w średniowieczu (szczególnie doby piastowskiej), w tym wspólnot zakonnych, zwłaszcza cysterskich; najstarszymi dziejami dokumentu na ziemiach polskich; biografistyką, a także kwestiami z zakresu regionalistyki; zagadnieniami ustrojowymi i gospodarczymi (prawo książęce, rozbicie dzielnicowe) oraz relacjami polsko-czeskimi w kontekście środkowoeuropejskim. Autor ok. 400 publikacji, w tym 5 monografii, kilkudziesięciu prac pod redakcją, ok. 150 artykułów i ponad 170 haseł słownikowych i encyklopedycznych. Redaktor naczelny kwartalnika „Historia Slavorum Occidentis”. W latach 2008–2012 prodziekan Wydziału Historycznego UAM, w latach 2012–2019 dyrektor Instytutu Historii UAM, a od 2020 roku dziekan Wydziału Historii UAM; Kierownik Zakładu Historii Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej od 2020 roku, wcześniej Kierownik Pracowni Bohemistycznej w Instytucie Historii UAM.
Maj 2024:
prof. dr hab. Witold Molik (Wydział Historii UAM),
"Fenomen dziewiętnastowiecznej Wielkopolski"
Grafika podzielona jest poziomo na dwie części. W górnej znajduje się budynek Zamku. W dolnej zostały umieszczone informacje o wykładzie: tytuł, godzina, data, miejsce, imię i nazwisko wykładowcy oraz logotypy organizatorów. Góra jest w kolorze ciemnozielonym, dół w barwie czerwonej.
14 maja (wtorek) godz. 18.00
CK Zamek, Sala pod zegarem
Zapraszamy na kolejny wykład z cyklu
„Uniwersyteckie Wykłady na Zamku”
prof. dr. hab. Witolda Molika z Wydziału Historii UAM
wygłosi wykład
pt. „Fenomen dziewiętnastowiecznej Wielkopolski”
Trwająca ponad sto lat walka społeczeństwa polskiego w Poznańskiem (1815−1918) z potężnym i modernizującym się państwem pruskim stanowi fenomen w skali europejskiej. Wzbudzała ona zatem i wzbudza zainteresowanie nie tylko historyków, czego wyrazem był serial telewizyjny „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy”.
Państwo pruskie prowadziło politykę pełnego zintegrowania zajętych ziem i ich polskiej ludności z pozostałymi prowincjami, a społeczeństwo polskie stawiało coraz skuteczniejszy opór tej polityce. Elita ziemiańsko-inteligencka z Karolem Marcinkowskim na czele przyczyniła się do rozwoju nowoczesnego sposobu myślenia o narodzie, przemian gospodarczych i społecznych. Wytyczyła ona dalekowzrocznie kierunki działania na kolejne dziesięciolecia. Umiejętnie wykorzystywano wszystkie legalne możliwości i swobody działania, do których należały przede wszystkim organizacje i stowarzyszenia gospodarcze, społeczne, oświatowe itd. Niemiecki ekonomista nazwał ten zwarty system polskich organizacji „państwem w państwie”.
Podczas wykładu usłyszymy o fenomenie dziewiętnastowiecznej Wielkopolski, a także o okolicznościach i uwarunkowaniach jego rozwoju. Ważne będą znaczenie jednostki i zbiorowości, a także osiągnięcia badawcze w tym zakresie.
Prof. dr hab. Witold Molik – historyk, profesor nauk humanistycznych, absolwent i wieloletni pracownik Wydziału Historii UAM, kierownik Zakładu Historii Polski XIX i XX wieku, inicjator założenia i dyrektor Centrum „Instytut Wielkopolski” (2002−2020). Specjalizuje się w badaniu historii społecznej Polski, w szczególności dziejów polskiej inteligencji i ziemiaństwa; dziejów stosunków polsko-niemieckich w XIX i XX wieku oraz polskiego ruchu narodowego w zaborze pruskim, pamięci historycznej społeczeństwa polskiego, historii uniwersytetów i nauki w XIX i XX wieku, historii polskiej historiografii, a także dziejów podróżowania i turyzmu.. Jest autorem ponad 400 publikacji, w tym monografii: „Kult Karola Marcinkowskiego” (1996), „Edward Raczyński 1786-1845”(1999), „Życie codzienne ziemiaństwa w Wielkopolsce w XIX i na początku XX wieku” (1999), „Inteligencja polska w Poznańskiem w XIX i początkach XX wieku” (2009), „Polscy studenci na uniwersytetach niemieckich od końca XVIII do początku XX wieku” (2016).
Kwiecień 2024:
prof. dr hab. Janusz Czebreszuk (Wydział Archeologii UAM),
"Na szlaku archeologicznej przygody: z Wielkopolski w świat"
Grafika podzielona jest poziomo na dwie części. W górnej znajduje się budynek Zamku. W dolnej zostały umieszczone informacje o wykładzie: tytuł, godzina, data, miejsce, imię i nazwisko wykładowcy. Góra jest w kolorze oliwkowym, dół w barwie pomarańczowej.
9 kwietnia godz. 18.00, zapraszamy do CK Zamek na wykład
z cyklu „Uniwersyteckie Wykłady na Zamku”
wykład zatytułowany „Na szlaku archeologicznej przygody:
z Wielkopolski w świat”
wygłosi prof. dr hab. Janusz Czebreszuk
(Wydział Archeologii UAM)
W tym roku mija 105 lat istnienia archeologii uniwersyteckiej w Poznaniu. Lata te obfitowały w wiele projektów badawczych o kluczowym znaczeniu nie tylko dla polskiej, ale i europejskiej oraz światowej nauki.
Wykład podzielony zostanie na dwie części. W pierwszej, pokazana zostanie panorama projektów badań terenowych realizowanych na naszym uniwersytecie przez archeologów w trzech horyzontach czasowych:
– w okresie międzywojennym,
– do końca XX wieku
– i w wieku XXI.
Z każdego z tych etapów omówione zostaną 1-2 projekty.
W drugiej części, na wybranym przykładzie przedstawione zostaną cechy archeologii poznańskiej, które decydują o jej pozycji w Polsce,
jak i na świecie. Archeologiczną podróż rozpoczniemy w Wielkopolsce,
a poprzez kilka wybranych miejsc dotrzemy do badań na Peloponezie.
Organizatorzy: Centrum Kultury ZAMEK, Muzeum UAM, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Fundacja UAM
Nagrania: Studio Filmowe UAM
Prof. dr hab. Janusz Czebreszuk – archeolog, profesor nauk humanistycznych w zakresie archeologii. Absolwent i pracownik Wydziału Archeologii UAM. Specjalizuje się w epoce brązu w Europie i strefie egejskiej. W latach 2008-2020 kierował Pracownią Archeologii Śródziemnomorskiej Epoki Brązu w Instytucie Archeologii UAM. W latach 2019-2023 był członkiem Rady Doskonałości Naukowej. Od 2019 jest dyrektorem Polskiego Instytutu Archeologicznego w Atenach. Stypendysta m.in. Fundacji Nauki Polskiej i Volkswagena. Kierownik kilkunastu projektów (głównie NCN). Wypromował 12 doktorów. Autor/redaktor ponad 200 prac naukowych, w tym 29 monografii, m.in. „Bursztyn w kulturze mykeńskiej. Zarys problematyki badawczej” (2011).
Marzec 2024:
Prof. dr hab. Tomasz Goslar (Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM),
"Co z tym klimatem? Lekcja z przeszłości"
19. marca o godz. 18.00, zapraszamy do CK Zamek, na wykład z cyklu „Uniwersyteckie wykłady na Zamku”
prelekcję zatytułowaną
„Co z tym klimatem? Lekcja z przeszłości”
wygłosi prof. dr hab. Tomasz Goslar
(z Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM)
Sprzyjające życiu warunki klimatyczne na Ziemi zawdzięczamy obecności w atmosferze gazów cieplarnianych, takich jak para wodna
i dwutlenek węgla (CO2), bez których nasza planeta byłaby o ponad 30°C chłodniejsza niż jest. Powodowany przez człowieka stopniowy wzrost stężenia CO2 w powietrzu, poskutkował w ostatnich dekadach wzrostem temperatury Ziemi o ok. 1,5°C. Współczesne zmiany klimatu, dziś pozornie niewielkie, ale tylko 2 razy słabsze od ocieplenia, jakie dokonało się u schyłku epoki lodowej, będą postępować.
W przeszłości, klimat Ziemi ulegał zmianom, głównie wskutek zmian stężenia CO2 w powietrzu. Przykładowo, 50 milionów lat temu CO2
w atmosferze było 2,5 razy więcej, a klimat był o 10 stopni cieplejszy niż dziś, i temperatury sprzyjające życiu były tylko w rejonach podbiegunowych. Ochłodzenie aż do warunków, jakie znamy, dokonało się dzięki mechanizmom powodującym stopniowe obniżanie się zawartości CO2 w powietrzu. Niestety, mechanizmy te są tak powolne,
że w skali czasu istnienia cywilizacji, powodowany przez nas wzrost stężenia CO2 trzeba uznać za niemal nieodwracalny.
Organizatorzy: Centrum Kultury ZAMEK, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Fundacja UAM, Muzeum UAM
Nagrania: Studio Filmowe UAM
prof. dr hab. Tomasz Goslar – dr hab. nauk fizycznych, profesor nauk o Ziemi, profesor zwyczajny na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM, specjalista z zakresu geochronologii i zastosowań radioizotopów w badaniach zmian środowiska w przeszłości, laureat nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w 2014 roku. Jest autorem lub współautorem ponad 150 publikacji naukowych, cytowanych (według Google Scholar) ponad 7000 razy.
W 2001 roku zorganizował Poznańskie Laboratorium Radiowęglowe, którym kieruje do dziś, i które datowało ok. 150 tys. próbek dla niemal 5000 badaczy (geologów, geografów, archeologów i in.) z ponad 2000 instytucji z całego świata.
LUTY 2024:
Prof. dr hab. Włodzimierz Rączkowski (Wydział Archeologii UAM) "Archeologia - od łopaty do satelitów"
6 lutego o godz. 18.00,
zapraszamy do CK Zamek na kolejny wykład z cyklu „Uniwersyteckich Wykładów na Zamku”
tym razem dotyczących „Przeszłości”
wykład zatytułowany
„Archeologia – od łopaty do satelitów”
wygłosi prof. dr hab. Włodzimierz Rączkowski
(Wydział Archeologii UAM)
w szczególności w zakresie stosowanych metod badawczych. Archeologia powszechnie kojarzy się z pracami wykopaliskowymi
z tych metod, czyli zdjęć lotniczych, sięgają lat trzydziestych XX wieku
i istotne piętno w tym obszarze odcisnęło środowisko akademickie w Poznaniu. Nie tylko w PRZESZŁOŚCI, ale również współcześnie absolwenci UAM odgrywają czołową rolę w kształtowaniu nowych strategii wprowadzania metod teledetekcyjnych w zarządzaniu dziedzictwem archeologicznym.
Prof. dr hab. Włodzimierz Rączkowski – absolwent historii i archeologii na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza, profesor nauk humanistycznych zatrudniony na Wydziale Archeologii UAM. Jego zainteresowania naukowe dotyczą krytycznej refleksji nad praktykami badawczymi archeologów
(w tym roli teorii w badaniach archeologicznych), studiów osadniczych, nad przeszłymi krajobrazami, aplikacji metod teledetekcyjnych w archeologii,
a także ich roli w ochronie dziedzictwa archeologicznego. Od końca lat 80. XX w. prowadził lotniczy rekonesans archeologiczny, który istotnie zmienił stosunek wielu archeologów polskich do jego potencjału poznawczego. Uczestniczył i kierował projektami finansowanymi przez instytucje polskie, międzynarodowe oraz Unię Europejską. W latach 2008–2011 stał na czele międzynarodowej organizacji Aerial Archaeology Research Group.
STYCZEŃ 2024:
Prof. dr hab. inż. Marek Marciniak (Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM)
"Wpływ zlodowaceń na kształtowanie krajobrazu"
16 stycznia o godz. 18.00,
zapraszamy do CK Zamek na wykład inaugurujący kolejny cykl „Uniwersyteckich Wykładów na Zamku”
w roku 2024 związanych z szeroko pojętą „Przeszłością”
wykład zatytułowany
„Wpływ zlodowaceń na kształtowanie krajobrazu”
wygłosi
prof. UAM dr hab. Marek Marciniak
Badania geograficzne są realizowane w różnych skalach przestrzennych i czasowych. Skale przestrzenne określają zasięg obszaru badań, ale także uwzględniają procesy zachodzące w poszczególnych sferach. Różne skale czasowe pozwalają określać tempo zmian kształtujących środowisko przyrodnicze. Współczesną rzeźbę powierzchni terenu na obszarze dzisiejszej Polski i Europy ukształtowały w znacznym stopniu zlodowacenia czwartorzędowe. Rzeźba terenu jest zapisem skomplikowanych procesów geomorfologicznych, które uformowały moreny spiętrzone, czołowe i denne, sandry, pradoliny, doliny, rzeki i jeziora. Syntetyczną reprezentacją informacji geograficznych jest mapa, która może być drukowana dwuwymiarowo na papierze lub także w formie druku trójwymiarowego. Podczas wykładu, na mapie okolic Poznania zobrazowane zostaną procesy kształtowania krajobrazu przez lądolód.
Prof. dr hab. inż. Marek Marciniak – profesor nauk o Ziemi, zatrudniony w Instytucie Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM. Studia ukończył na Wydziale Elektrycznym Politechniki Poznańskiej. Doktorat i habilitację uzyskał w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Od 1990 roku pracował w Zakładzie Hydrologii i Gospodarki Wodnej, a od 2005 roku prowadził Zakład Hydrometrii UAM; był prodziekanem (2005−2007) i dziekanem (2008−2012). W swych badaniach skupiał się m.in. na monitoringu hydrosfery, identyfikacji parametrów migracji zanieczyszczeń w warstwach wodonośnych, prowadził też badania hydrologiczne w strefie polarnej. Jest konstruktorem licznych prototypów aparatury pomiarowej z zakresu monitoringu hydrosfery, autorem oryginalnej metody oznaczania parametrów filtracyjnych utworów wodonośnych na podstawie badań w otworach hydrogeologicznych, a także autorem i współautorem około 180 publikacji naukowych oraz 12 patentów.